ศึกษาพื้นที่การเรียนรู้ตามหลักสัปปายะ : กรณีศึกษาวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช

Abstract

This research aimed to (1) study the concepts and theories related to learning spaces with a case study of Wat Phra Mahathat Woramahawihan, Nakhon Si Thammarat Province, (2) study the Sappāya Principles in Theravāda Buddhism that are suitable for learning, and (3) analyze the learning areas based on the Sappāya Principles in the selected case. This study employed qualitative research methods, using both documentary research and in-depth interviews with 15 key informants, purposefully selected from three groups: monastic administrators, Buddhist scholars, and temple-related lay personnel.The findings revealed that Wat Phra Mahathat Woramahawihan possesses qualities conducive to learning based on the seven Sappāya Principles: suitable dwelling (āvāsa-sappāya), suitable movement (gocara-sappāya), suitable communication (phassa-sappāya), suitable companionship (puggala-sappāya), suitable food (bhojana-sappāya), suitable climate (utu-sappāya), and suitable posture and activity (iriyāpatha-sappāya). The temple’s physical, historical, and cultural environment—as well as the roles of its resident monks—collectively fostered a space conducive to learning, Dhamma practice, and spiritual development. Nevertheless, some limitations were identified, including overcrowding during festivals, limited accessibility for the elderly, and insufficient multilingual communication.This study recommends further development of temple management aligned with the Sappāya Principles, such as organizing space more efficiently during peak periods, increasing multilingual information accessibility, and integrating technology to enhance learning engagement. These measures can transform the temple into a dynamic and sustainable Buddhist learning center and serve as a model for temple-based education and community development in other regions.

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาแนวคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับพื้นที่การเรียนรู้กรณีวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช (2) ศึกษาหลักสัปปายะในพระพุทธศาสนาเถรวาทที่เหมาะสมต่อการเรียนรู้ และ (3) วิเคราะห์พื้นที่การเรียนรู้ตามหลักสัปปายะในพื้นที่ศึกษาดังกล่าว การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้การศึกษาเอกสาร (Documentary Research) ควบคู่กับการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) จากกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญที่ได้รับการคัดเลือกแบบเจาะจง ได้แก่ พระสังฆาธิการ นักวิชาการทางพระพุทธศาสนา และบุคลากรในวัด รวมจำนวนทั้งสิ้น 15 รูป/คนผลการวิจัยพบว่า วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารมีคุณสมบัติเหมาะสมในการเป็นพื้นที่การเรียนรู้ตามหลักสัปปายะทั้ง 7 ด้าน ได้แก่ อาวาสสัปปายะ (ที่พักอาศัยเหมาะสม) โคจรสัปปายะ (เส้นทางการสัญจรเหมาะสม) ภัสสสัปปายะ (การสื่อสารเหมาะสม) ปุคคลสัปปายะ (บุคคลแวดล้อมเหมาะสม) โภชนะสัปปายะ (อาหารเหมาะสม) อุตุสัปปายะ (อากาศเหมาะสม) และอิริยาปถสัปปายะ (อิริยาบถเหมาะสม) ทั้งนี้ สภาพแวดล้อมทางกายภาพ ประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม และบทบาทของพระสงฆ์ในวัด ต่างเอื้ออำนวยต่อการศึกษา การปฏิบัติธรรม และการพัฒนาจิตใจของพุทธศาสนิกชนได้อย่างสมดุล อย่างไรก็ตาม ยังพบข้อจำกัดบางประการ เช่น ความแออัดในช่วงเทศกาล เส้นทางบางส่วนที่ไม่เอื้อต่อผู้สูงอายุ และการสื่อสารที่ยังจำกัดในภาษาเฉพาะข้อเสนอแนะจากงานวิจัยนี้ ได้แก่ การบริหารจัดการพื้นที่ให้เหมาะสมตามหลักสัปปายะให้มากขึ้น เช่น การจัดระเบียบพื้นที่ในช่วงเทศกาล การเพิ่มข้อมูลหลายภาษา และการใช้เทคโนโลยีสนับสนุนการเรียนรู้ เพื่อพัฒนาให้วัดเป็นแหล่งเรียนรู้เชิงพุทธศิลป์ที่มีชีวิตและยั่งยืน ตลอดจนสามารถเป็นต้นแบบในการพัฒนาวัดอื่น ๆ ในพระพุทธศาสนาให้เป็นศูนย์กลางของการเรียนรู้ การปฏิบัติธรรม และการพัฒนาชุมชนได้อย่างแท้จริง