การพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนด้วยหลักพุทธธรรม

Abstract

This research aimed to: 1) study theoretical concepts related to students’ emotional intelligence; 2) examine the Buddhist principles appropriate for the development of emotional intelligence in students; and 3) develop students’ emotional intelligence through the application of the Four Sublime States (Brahmavihāra). The research employed a qualitative methodology through documentary analysis and in-depth interviews with 20 purposively selected participants, including monks and laypersons. A structured interview form was used as the research instrument, and the data were analyzed using qualitative content analysis by identifying categories and thematic patterns.The research results found that 1. The emotional intelligence of students consists of 5 important components: self-awareness, emotional control, internal motivation, understanding others, and social skills, which are all emotional characteristics that are important for self-development during school age. They directly affect behavior, learning, and adaptability both individually and in groups of classmates. 2. The appropriate Buddhist principles for developing emotional intelligence of students are the 4 divine states of mind: loving-kindness, compassion, mudita, and equanimity. Metta emphasizes cultivating gentleness and self-acceptance, karuna helps to promote understanding and helping others, mudita helps to create a positive attitude towards others' success, and equanimity promotes mindful trust and emotional stability. These four principles are consistent with the development of EQ in a holistic way, both internally and externally. 3. Integrating the principles of the 4 divine states of mind into learning activities, practical training, active learning, and supporting a learning community through real experiences promotes the systematic development of emotional intelligence of students, especially in terms of emotional control, developing positive attitudes toward others, and managing conflicts constructively. Students behave more appropriately, express themselves politely, and are mindful of others' feelings.The research suggests that schools should continuously promote activities that integrate the Four Sublime States into curricula, student development programs, and teacher training. In addition, practical handbooks for Buddhist-based emotional intelligence education should be developed for classroom implementation. Comparative and experimental studies on the development of emotional intelligence through Buddhist principles should also be encouraged to foster a profound and sustainable development of youth at both individual and societal levels.

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาแนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียน 2) ศึกษาหลักพุทธธรรมที่เหมาะสมในการพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียน และ 3) พัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนด้วยหลักพรหมวิหาร 4 การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) โดยวิธีการศึกษาเอกสารและการสัมภาษณ์เชิงลึก จำนวน 20 รูป/คน โดยคัดเลือกแบบเจาะจง เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยคือ แบบสัมภาษณ์เชิงลึกแบบมีโครงสร้าง และใช้วิธีการวิเคราะห์เชิงคุณภาพโดยการสร้างหมวดหมู่และธีม ผลการวิจัยพบว่า 1. ความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประกอบด้วยองค์ประกอบสำคัญ 5 ประการ ได้แก่ การตระหนักรู้ในตนเอง การควบคุมอารมณ์ การมีแรงจูงใจภายใน การเข้าใจผู้อื่น และทักษะทางสังคม ซึ่งล้วนเป็นคุณลักษณะเชิงอารมณ์ที่สำคัญต่อการพัฒนาตนในช่วงวัยเรียน โดยส่งผลโดยตรงต่อพฤติกรรม การเรียนรู้ และความสามารถในการปรับตัวทั้งในระดับปัจเจกและในกลุ่มเพื่อนร่วมชั้น 2. หลักพุทธธรรมที่เหมาะสมในการพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนคือ พรหมวิหาร 4 ได้แก่ เมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา โดยเมตตาเน้นการปลูกฝังความอ่อนโยนและการยอมรับตนเอง กรุณาช่วยส่งเสริมการเข้าใจและช่วยเหลือผู้อื่น มุทิตาช่วยสร้างทัศนคติเชิงบวกต่อความสำเร็จของผู้อื่น และอุเบกขาส่งเสริมการวางใจอย่างมีสติและความมั่นคงทางอารมณ์ หลักธรรมทั้งสี่นี้สอดคล้องกับการพัฒนา EQ อย่างเป็นองค์รวมทั้งด้านใน และด้านนอก 3. การบูรณาการหลักพรหมวิหาร 4 เข้ากับกิจกรรมการเรียนรู้ การอบรมเชิงปฎิบัติ การเรียนรู้แบบ Active learning และสนับสนุนชุมชนแห่งการเรียนรู้โดยประสบการณ์จริงส่งเสริมการพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนอย่างเป็นระบบ โดยเฉพาะในด้านการควบคุมอารมณ์ การพัฒนาทัศนคติที่ดีต่อผู้อื่น และการจัดการกับความขัดแย้งอย่างสร้างสรรค์ นักเรียนมีพฤติกรรมที่เหมาะสมมากขึ้น แสดงออกด้วยความสุภาพ ใส่ใจความรู้สึกของผู้อื่น ข้อเสนอแนะจากการวิจัย ได้แก่ ควรมีการส่งเสริมให้โรงเรียนจัดกิจกรรมที่บูรณาการพรหมวิหาร 4 อย่างต่อเนื่อง ทั้งในระดับหลักสูตร กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน และการอบรมครูผู้สอน รวมถึงควรมีการพัฒนาคู่มือการจัดกิจกรรม EQ วิถีพุทธที่สามารถนำไปใช้จริงได้ในระดับชั้นเรียน นอกจากนี้ควรส่งเสริมให้เกิดงานวิจัยเชิงเปรียบเทียบและการทดลองใช้โปรแกรมพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ที่อิงหลักพุทธธรรม เพื่อให้การพัฒนาเยาวชนมีความลึกซึ้งและยั่งยืนทั้งในระดับบุคคลและสังคมโดยรวม